Jak działa psychoterapia?

Psychoterapia to potężne narzędzie w dążeniu do osiągnięcia równowagi psychicznej i emocjonalnej. Jednak wiele osób wciąż boryka się z niejasnościami i mitami na temat tego procesu. Artykuł odkryje, jak naprawdę działa psychoterapia, jakie czynniki decydują o jej skuteczności oraz w jaki sposób może ona pomóc w przezwyciężaniu różnorodnych wyzwań życiowych.

Definicja i geneza

Termin „psychoterapia” wywodzi się z połączenia dwóch greckich słów: „psyche” (dusza) oraz „therapein” (leczyć). Chociaż jej współczesna forma, oparta na dialogu między terapeutą a pacjentem, ma stosunkowo krótką tradycję, korzenie tej praktyki sięgają prac Zygmunta Freuda, twórcy psychoanalizy.

Obecnie psychoterapia obejmuje wiele nurtów i wariantów, takich jak podejścia: poznawczo-behawioralne, humanistyczno-doświadczeniowe, psychodynamiczne, systemowe, egzystencjalne, logoterapia, Gestalt, EFT (Emotional Focusing Therapy), zorientowane na proces oraz skoncentrowane na rozwiązaniach (TSR). Wielu terapeutów pracuje integracyjnie, łącząc metody z różnych podejść w celu dostosowania się do indywidualnych potrzeb i celów pacjenta.

Dowody na skuteczność psychoterapii

Pomimo rozpowszechnionych mitów, psychoterapia jest naukowo zweryfikowaną metodą leczenia. W 2000 roku neurobiolog Eric Kandel otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za odkrycie neurologicznych mechanizmów pamięci. Kandel stwierdził, że „psychoterapia jest biologicznym leczeniem, terapią mózgu, powodującą trwałe, dające się zlokalizować zmiany w naszym mózgu”.

Badania naukowe ciągle poszerzają naszą wiedzę na temat skuteczności psychoterapii, koncentrując się obecnie na identyfikacji czynników wywołujących pozytywne zmiany u pacjentów.

Relacja terapeutyczna kluczowym czynnikiem leczącym

Pomimo różnic w metodach pracy, niezależnie od nurtu psychoterapeutycznego, głównym czynnikiem leczącym jest relacja zawiązująca się między terapeutą a pacjentem. Regularne spotkania i towarzysząca im rozmowa pozwalają na zbudowanie szczególnej więzi, w ramach której pacjent może bezpiecznie doświadczać siebie, swoich emocji i aspektów osobowości, które wcześniej mogły być odrzucane.

Często u podstaw problemów emocjonalnych leżą trudności w relacjach z innymi ludźmi. Dlatego doświadczenie relacji terapeutycznej, opartej na akceptacji i zrozumieniu, może mieć uzdrawiający wpływ. Jak ujął to Jon Frederickson: „Rany, które zadano nam w relacji, tylko relacja może zagoić”.

Czas trwania psychoterapii

Psychoterapia to zazwyczaj proces trwający od kilku miesięcy do kilku lat. Cierpimy często z powodu powtarzania schematów zachowań, które były sposobem na dostosowanie się do trudnych warunków, w jakich przyszło nam wzrastać. Zmiana tych głęboko zakorzenionych, a często nieuświadomionych wzorców wymaga cierpliwości.

Potrzebny jest czas na rozpoznanie tych schematów, określenie ich wpływu na nasze życie, a także na odważenie się, testowanie i utrwalanie nowych sposobów radzenia sobie. Długość terapii zależy od siły przywiązania do starych nawyków, zasobów wewnętrznych, motywacji, zaangażowania pacjenta oraz podejścia terapeutycznego.

Cele psychoterapii

Uzdrawiający efekt psychoterapii może przejawiać się w różny sposób, w zależności od problemu, z którym zmaga się pacjent. Może to być zmniejszenie nasilenia objawów, redukcja napięcia, odzyskanie spokoju, wzrost odwagi, nadziei i zaufania. Poza tym: większa gotowość do podejmowania decyzji, wyrozumiałość dla samego siebie, ustępowanie poczucia niemocy, odzyskiwanie sprawczości oraz wzrost życiowej satysfakcji. A także umiejętność przyjmowania i przeżywania „trudnych” stanów emocjonalnych, pojawienie się zdolności do samokojenia i zmniejszenie tendencji do reagowania lękiem oraz akceptacja własnej osoby.

Na początku terapii ważne jest określenie jej celów, które mogą być modyfikowane w trakcie procesu. Terapeuta, na podstawie wywiadu i swojej wiedzy, ocenia realność oczekiwań pacjenta.

Okiem specjalistów

Profesor Czesław Czabała, dyrektor Instytutu Psychologii Stosowanej, wyodrębnił kluczowe czynniki leczące w psychoterapii, takie jak odreagowanie tłumionych emocji, uwolnienie się od przymusu ulegania im, zaakceptowanie dawnych doświadczeń emocjonalnych oraz odróżnienie ich od uczuć wywołanych zdarzeniami aktualnymi. Na przykład pacjent z objawami lęku wobec ważnych osób może podczas sesji terapeutycznych odreagować swoje przeżycia, co pozwoli mu poszerzyć zakres odczuwanych emocji i uwolnić się od konieczności ciągłego przeżywania lęku. Proces ten może prowadzić do zaakceptowania trudnych doświadczeń z przeszłości, przynosząc ulgę i przywracając równowagę emocjonalną.

Z kolei Bruce E. Wampold zwraca uwagę na niespecyficzne czynniki leczące, takie jak wiara pacjenta w skuteczność terapii oraz współpraca z terapeutą. Wskazuje, że każda forma terapii dostarcza pacjentowi wyjaśnień jego stresów, co czyni je bardziej zrozumiałymi i adaptacyjnymi. Przekonanie o skuteczności terapii i zdolność do wyjaśnienia problemów odgrywają kluczową rolę w procesie leczenia, pomagając pacjentom lepiej zrozumieć i przystosować się do przeżywanych trudności.

Terapia rozmową

O psychoterapii mówi się często, że jest to „terapia rozmową”. Podczas tej rozmowy zachodzą procesy leczące, sprzyjające doraźnym i trwałym zmianom. Słowa są tu nośnikiem informacji emocjonalnej, a pacjent, relacjonując zdarzenia, uczucia, myśli i refleksje daje wgląd terapeucie w mechanizmy działania własnej psychiki.

Rolą słów terapeuty jest przeformułowanie dotychczasowych sposobów funkcjonowania psychicznego pacjenta, przerwanie przymusu powtarzania niesatysfakcjonujących działań oraz przeżyć i w konsekwencji zmiana na poziomie funkcjonalnym, a także biologicznym (mózgowym).

Jakie problemy wymagają interwencji psychoterapeutycznej?

Istnieje wiele problemów i objawów, które warto skonsultować z psychoterapeutą, takich jak:

• Lęk utrudniający funkcjonowanie, ataki paniki
• Przygnębienie, nadmierny smutek
• Utrata motywacji
• Ryzykowne lub kłopotliwe nawyki i zachowania
• Autoagresja, przymus powtarzania
• Zaburzenia odżywiania (objadanie się lub głodzenie)
• Nadmierna kontrola
• Bycie ofiarą przemocy
• Traumatyczne doświadczenia
• Kryzysy życiowe (zawodowe, osobiste)
• Straty, zdrady
• Skrajne wahania nastroju
• Poczucie odrealnienia
• Trudności w relacjach
• Wysoka wrażliwość
• Nadmierna zależność od innych
• Kłopoty z podejmowaniem decyzji
• Dolegliwości somatyczne bez przyczyny medycznej
• Uciekanie od trudności
• Nadmierny perfekcjonizm
• Diagnoza psychiatryczna